Telefony miały ułatwiać życie, a potrafią uzależnić. Szczególnie nastolatków, którzy za pośrednictwem popularnego smartfona robią dziś dosłownie wszystko. Korzystają z portali społecznościowych, umieszczają na nich wykonywane telefonem zdjęcia lub filmy, grają, słuchają muzyki, szukają informacji w sieci, a nawet zamawiają jedzenie.
Nie dziwi więc widok nastolatka z telefonem w ręku, jadącego na rowerze lub hulajnodze. Ba…już rzadko kiedy można go bez tego telefonu zobaczyć…. Jak radzić sobie z uzależnieniem nastolatka od smartfona radzi dr n. med. Sławomir Adam Wolniak, specjalista psychiatra, ordynator Kliniki Wolmed.
Fonoholizm: Co to jest?
Problem fonoholizmu jest obecny w psychologii już od pewnego czasu. Z przeprowadzonych i opracowanych badań wynika, że dzieci poniżej drugiego roku życia nie powinny mieć w ogóle styczności z telefonem. Kontakt w przypadku dzieci kilkuletnich nie powinien być dłuższy niż pół godzinny. W rzeczywistości wygląda to zupełnie inaczej. Rodzice korzystają ze smartfonów, żeby pokazywać dzieciom bajki, puszczać piosenki czy proste gry.
Zaletą wczesnego kontaktu ze smartfonami jest znacznie większa zaradność cyfrowa dzieci niż dorosłych. Trzeba mieć jednak świadomość, że ich młode umysły są dużo bardziej podatne na uzależnienie. Nierozsądne używanie telefonu, brak umiaru w posługiwaniu się nim może prowadzić do uzależnienia od niego.
Fonoholizm, czyli uzależnienie od telefonu
Możliwość korzystania ze smartfonu daje młodzieży poczucie wolności, niezależności i bezpieczeństwa. W ich ocenie telefon jest dowodem uczestniczenia w relacjach społecznych, a jego nieposiadanie czy ograniczony dostęp może skutkować wykluczeniem z grupy rówieśniczej. I rzeczywiście, w dobie, kiedy młodzież porozumiewa się ze sobą praktycznie wyłącznie przy pomocy komunikatorów, SMS i mediów społecznościowych osoba nie posiadająca dostępu do smartfona zostaje samoistnie wykluczona z grupy. Niestety granica między użytkowaniem telefonu a uzależnieniem jest bardzo cienka.
Fonoholizm – objawy
Objawy uzależnienia od telefonu charakteryzują się tym, że właściciel przywiązuje ogromną wagę do jego posiadania, nie rozstaje się z nim, stale sprawdza, czy nie ma nowych „powiadomień”. Co więcej, gdy nagle rozładuje się bateria, zaczyna odczuwać ogromne zaniepokojenie, w skrajnych przypadkach dochodzi nawet do ataku paniki.
Czym jeszcze objawia się uzależnienie od telefonu? Osoba uzależniona przejawia tendencję do ignorowania lub zaniedbywania obowiązków zawodowych, szkolnych czy domowych na rzecz korzystania z telefonu. Korzystanie z telefonu zaczyna pochłaniać coraz więcej czasu, co odbywa się kosztem snu, aktywności fizycznej czy innych hobby.
Warto również nadmienić, że fonoholizm wpływa negatywnie na relacje międzyludzkie. Teoretycznie osoba uzależniona pozostaje w relacji z innymi, ale obserwujemy coraz większą trudność nawiązywania i utrzymywania relacji w świecie rzeczywistym. Pojawiają się również problemy z relacjami z rodziną i przyjaciółmi. Wszystko to jest wynikiem nadmiernego skupienia na telefonie oraz postępującego zaniku kompetencji społecznych.
Fonoholizm – pozostałe objawy uzależnienia od telefonu
Lista objawów uzależnienia od telefonu jest bardzo długa. Poza omówionymi powyżej obejmuje również:
- Sięganie po telefon jako główny sposób na radzenie sobie ze stresem, nudą czy negatywnymi emocjami.
- Trudności z zasypianiem lub zaburzenia snu spowodowane korzystaniem z telefonu w późnych godzinach wieczornych i nocnych, szczególnie w łóżku.
- Nieustanny lęk przed tym, że coś się przegapi, jeśli nie będzie się na bieżąco z informacjami w telefonie.
- Utratę zainteresowania aktywnościami, które wcześniej sprawiały przyjemność, na rzecz korzystania z telefonu.
- Dolegliwości fizyczne, takie jak bóle szyi, pleców, nadgarstków lub oczu spowodowane długotrwałym korzystaniem z telefonu.
- Doświadczanie silnych emocji, takich jak złość, frustracja czy smutek, w związku z treściami oglądanymi lub czytanymi na telefonie.
- Niezdolność do ograniczenia czasu spędzanego na telefonie, mimo świadomości negatywnych konsekwencji.
Charakterystyka uzależnienia od telefonu
By telefon w życiu pomagał, a nie je zdominował, należy z niego korzystać w razie potrzeby, a nie w każdej wolnej chwili. Jeszcze przed podarowaniem dziecku smartfona należy przekazać mu wiedzę na temat zasad korzystania z telefonu i wytyczyć granice, których dziecko nie może przekraczać.
Bardzo ważna jest kontrola dostępu do Internetu. Już nawet dzieci w szkole podstawowej, czy to przez przypadek, czy za namową starszych kolegów, wchodzą na strony zawierające pornografię. Korzystanie z Internetu powinno się więc odbywać pod ścisłą kontrolą rodziców, z zastosowaniem tzw. “filtra rodzicielskiego”. Jest przecież możliwość zablokowania pewnych treści i z tego należałoby skorzystać. Jednak sam filtr rodzicielski to za mało. Wyznaczając dziecku granice warto określić godziny, w których dziecko może korzystać ze smartfona i posłużyć się chociażby limitami na karcie do wykorzystania na rozmowy i sms-y. W domu pomocna jest zmiana hasła routera wi-fi, żeby dziecko miało dostęp do sieci wtedy, kiedy pozwolą na to rodzice, a nie zawsze, kiedy ma na to ochotę.
Fonoholizm – uzależnienie nie tylko dzieci i młodzieży
Zjawisko fonoholizmu dotyczy także dorosłych. Nasza postawa względem telefonu kształtuje stanowisko naszych dzieci. Dzieci bardzo często naśladują dorosłych z najbliższego otoczenia oraz starsze rodzeństwo. Jeśli wciąż widzą swoich rodziców z telefonem w ręku, same powielają ich zachowanie. Dlatego z korzyścią zarówno dla dzieci i młodzieży, jak i dorosłych będzie wprowadzenie w domu bezpiecznych granic użytkowania telefonu. Warto przy tej okazji postawić na wspólne spędzanie czasu i rodzinne aktywności – sport, gry planszowe, projekty plastyczne.
Jeśli uznamy, że dziecko zbyt często korzysta z telefonu i podczas każdej próby odebrania go napotykamy na opór czy wręcz agresję, należy zacząć stopniowo ograniczać do niego dostęp. Pomocna może się również okazać konsultacja psychologiczna, dzięki której rodzice dowiedzą się, jak rozmawiać z dzieckiem i jakie kroki podjąć, by taki proces spotkał się z jak najmniejszym oporem syna bądź córki.
Fonoholizm – leczenie
Leczenie fonoholizmu wymaga podejścia skoncentrowanego na zmianie nawyków i zachowań związanych z korzystaniem z urządzenia. Jak w przypadku każdego uzależnienia pierwszym krokiem jest uświadomienie sobie problemu i zrozumienie, jak nadmierne korzystanie z telefonu wpływa na życie codzienne i relacje z innymi. Leczenie fonoholizmu nie musi się wiązać z podjęciem terapii, choć w przypadku silnego uzależnienia praca z psychologiem lub terapeutą leczenia uzależnień może być jednym wyjściem z sytuacji.
W początkowych fazach rozwoju uzależnienia pomocne mogą się okazać strategie zmiany nawyków, dzięki którym nie tylko ograniczymy czas spędzany na korzystaniu z telefonu, ale przede wszystkim odzyskamy kontrolę nad naszym zachowaniem. Strategie te obejmują m.in.:
- Określenie konkretnych limitów czasowych na korzystanie z telefonu, szczególnie w kluczowych momentach dnia, takich jak posiłki, spotkania z rodziną czy przed snem.
- Zastąpienie czasu spędzanego na telefonie innymi aktywnościami, takimi jak czytanie, sport, hobby, czy spędzanie czasu z bliskimi.
- Ustanowienie obszarów w domu, takich jak sypialnia czy jadalnia, gdzie korzystanie z telefonu jest ograniczone lub zakazane.
- Praktykowanie świadomego korzystania z telefonu, co oznacza bycie uważnym na to, kiedy i dlaczego sięga się po urządzenie.
- Regularne przerwy od technologii cyfrowych, np. jeden dzień w tygodniu bez telefonu, co może pomóc w „odzwyczajeniu” się od ciągłego bycia online.
Także w tym przypadku bardzo pomocne jest wsparcie najbliższych, dlatego nie powinniśmy się wzbraniać przed informowaniem rodziny i przyjaciół o problemie i proszeniem ich o wsparcie w procesie zmiany nawyków.
*Powyższa porada jest sugestią i nie zastępuje wizyty u specjalisty. W przypadku problemów ze zdrowiem należy skonsultować się z lekarzem.