Komunikatywne – wobec osób spoza rodziny – dziecko nagle ogranicza mówienie do minimum. Wyraźnie się blokuje, do tego zaczyna być zawstydzone, wycofane. To mogą być objawy mutyzmu. Jak rozpoznać to schorzenie? Na czym polega leczenie?
Mutyzm charakteryzuje się psychiczną blokadą u człowieka, która objawia się zaprzestaniem mówienia. Taki stan może wywołać stres, a także bolesne lub wręcz traumatyczne przeżycia. W przypadku dzieci przyczyną może być lęk związany z pójściem do przedszkola lub zmiana placówki, czy grupy, co zdarza się w czasie wakacji. Mutyzm swoje źródło ma w psychice, nie ma natomiast nic wspólnego z ewentualnymi uszkodzeniami narządów mowy. Wówczas mówimy o mutyzmie funkcjonalnym, który może objawiać się w trzech postaciach – mutyzm selektywny (rozmowa tylko z wybranymi osobami), mutyzm sytuacyjny (związany z przykrą sytuacją) oraz mutyzm całkowity (dziecko nic nie mówi, jedynie wydaje różnego rodzaju dźwięki).
Mutyzm wybiórczy
Z badań wynika, że dzieci z mutyzmem selektywnym normalnie się rozwijają, są w pełni sprawne intelektualnie. Zazwyczaj w znanym sobie i bezpiecznym otoczeniu (np. w domu) nie mają żadnych kłopotów z mówieniem, są wręcz gadatliwe. Nie są też nieśmiałe, chociaż wiele osób utożsamia to z mutyzmem. Przyczyn w milczeniu nie należy upatrywać się w krnąbrności dziecka, czy chęci manipulowania otoczeniem. W tym przypadku chodzi raczej o duży lęk przed mówieniem, który może mieć postać fobii. Takie dzieci chętnie bawią się w grupie rówieśniczej, ale nie mogą wydobyć z siebie głosu. Nie mówią nic, czasem szepczą, porozumiewając się z innymi np. za pomocą gestów. Zupełnie inaczej może wyglądać sytuacja w kontakcie z dorosłymi, których dziecko nie zna. Nie należy się dziwić, kiedy będą unikać kontaktu wzrokowego, stać nieruchomo, nie okazując żadnych emocji.
Skąd się bierze mutyzm wybiórczy u dziecka?
Przyczyny mutyzmu wybiórczego mogą być różnorodne i często są połączeniem czynników psychologicznych i genetycznych, takich jak:
- lęk społeczny,
- trauma,
- nadmierna nieśmiałość,
- niskie poczucie własnej wartości,
- predyspozycje genetyczne,
- temperament,
- opóźnienia w rozwoju mowy i języka,
- warunki środowiskowe.
Znajomość przyczyn mutyzmu wybiórczego jest bardzo ważna dla zapewnienia skutecznego wsparcia i leczenia. Wczesna interwencja, indywidualnie dostosowana terapia oraz wsparcie emocjonalne są kluczowe w przezwyciężaniu tego zaburzenia. Ważnym jest, żeby rodzice i opiekunowie dzieci byli świadomi czynników wyzwalających i szukali profesjonalnej pomocy, gdy zauważą objawy mutyzmu u swojego dziecka.
Rozpoznanie mutyzmu – Typowe objawy
Rozpoznanie mutyzmu wybiórczego może być trudne, ponieważ zaburzenie to jest często mylone z nieśmiałością lub introwertyzmem dziecka. Wśród typowych objawów, które powinny nas zaniepokoić wymienia się:
- Brak mowy w określonych sytuacjach. Co to oznacza? Zazwyczaj dziecko mówi płynnie i swobodnie w domu oraz w innych bezpiecznych, komfortowych środowiskach, ale milczy w określonych sytuacjach społecznych, takich jak szkoła czy przedszkole.
- Fizyczne objawy lęku. W sytuacjach, w których dziecko powinno mówić, może wykazywać fizyczne oznaki lęku, takie jak zaciśnięte gardło, drżenie, pocenie się, czy unikanie kontaktu wzrokowego.
- Uciekanie się do komunikacji niewerbalnej. Dziecko może polegać na gestach lub mowie ciała, aby komunikować się, gdy nie jest w stanie mówić.
- Spójność zachowania. O mutyzmie wybiórczym nie mówimy wówczas, gdy dziecko jednorazowo bało się zabrać głos. Objawy zaburzenia są konsekwentne i trwają przez dłuższy czas, zwykle przynajmniej przez miesiąc.
- Brak innych zaburzeń komunikacyjnych. Dziecko nie ma problemów z mową w sytuacjach, w których czuje się komfortowo, a brak mowy w pozostałych sytuacjach nie wynika z zaburzeń komunikacyjnych, takich jak np. jąkanie.
- Odpowiednia zdolność mowy. Dziecko ma odpowiednie umiejętności mowy i języka do swojego wieku, co jest widoczne w komfortowych dla niego środowiskach.
- Unikanie społeczne. Dziecko może unikać sytuacji, które wymagają mówienia, lub wydawać się wycofane w obecności innych osób.
- Reakcje na nacisk. Dziecko może wykazywać zwiększony lęk lub stres, gdy jest zachęcane lub naciskane do mówienia.
Diagnostyka mutyzmu u dziecka
Patrząc na statystyki można stwierdzić, że mutyzm, który dotyka ok. 0,2 procent dzieci, częściej diagnozowany jest u dziewczynek, niż chłopców. Pojawia się zazwyczaj między trzecim a piątym rokiem życia. By stwierdzić, czy dziecko zostało dotknięte tym schorzeniem, należy udać się do psychologa, logopedy, a w końcowej fazie diagnozy – psychiatry dziecięcego. Szybka i właściwa diagnoza umożliwi podjęcie decyzji o rozpoczęciu terapii. Najlepsze efekty terapeutyczne można osiągnąć we wczesnym stadium choroby, by mutyzm nie miał szansy utrwalić się. Terapia składa się z wielu etapów. Polega na stopniowym włączaniu się terapeuty do zajęć, w których początkowo matka odgrywa główną rolę. W całym procesie terapeutycznym, udział otoczenia, innych osób, z którymi dziecko ma systematyczny kontakt, jest bardzo ważny.
Leczenie dzieci z mutyzmem
Leczenie mutyzmu u dzieci wymaga indywidualnego podejścia terapeutycznego. Metody leczenia zazwyczaj obejmują kombinację terapii psychologicznej, logopedycznej oraz wsparcia rodzinnego i szkolnego. Proces leczenia wymaga cierpliwości, konsekwencji i często długoterminowego zaangażowania ze strony rodzica, jak i całego otoczenia dziecka. Współpraca między terapeutami, rodzicami i szkołą jest niezbędna dla osiągnięcia najlepszych wyników.
Osoby, które szukają psychologa dla dzieci na NFZ, mogą zadzwonić do jednej z Poradni Psychologiczno-Terapeutycznych dla Dzieci i Młodzieży oraz Rodzin WOLMED. Mieszczą się w woj. łódzkim w następujących miastach:
Radomsko, ul. Kraszewskiego 4, tel. 695 386 820
Bełchatów, ul. Opalowa 9, tel. 44 633 78 99 lub 721 022 622
Pajęczno, ul. Wiśniowa 26 – tel. 885 209 009
Wieluń, ul. Częstochowska 57 (Apteka Rajska) – tel. 885 209 009
Łask, ul. Warszawska 79 (Przychodnia Zdrowie) – tel. 695 386 820
*Powyższa porada jest sugestią i nie zastępuje wizyty u specjalisty. W przypadku problemów ze zdrowiem należy skonsultować się z lekarzem.