
Schizofrenia (z greckiego schizein – rozszczepić i phren – umysł) jest jedną z najczęściej występujących chorób psychicznych . Cierpi na nią 1% dorosłej populacji na świecie. Schizofrenia jest określana mianem choroby osób młodych, ponieważ pierwsze objawy mogą się pojawić już u nastolatków. Schorzenie w równym stopniu dotyka kobiety i mężczyzn.
Diagnozowanie i leczenie schizofrenii do dziś wzbudza wiele negatywnych emocji, co wynika z wieloletniego utrwalania negatywnego obrazu choroby w świadomości społecznej. Źródłem takiego stanu rzeczy był przede wszystkim strach i brak zrozumienia tego, jak funkcjonuje umysł schizofrenika.
Czym jest schizofrenia?
Nie wiemy, co dokładnie powoduje schizofrenię. Przyjmuje się, że schorzenie to może wynikać z połączenia czynników genetycznych, neurobiologicznych, środowiskowych i psychologicznych. Prowadzi ono do rozbieżności między tym, co chory czuje, myśli i robi. Często umysł chorego zaczyna dodawać pewne elementy do otaczającej go rzeczywistości, w wyniku czego mózg zaczyna obsługiwać dwa światy – rzeczywisty i urojony. Chorobę charakteryzują urojenia, halucynacje i inne trudności poznawcze, którym towarzyszy zaburzona ocena własnej osoby i kontaktów z innymi ludźmi, odsunięcie się od bliskich i ucieczka od świata zewnętrznego. Ponadto, osoby cierpiące na schizofrenię mogą mieć trudności w codziennych aktywnościach, takich jak dbanie o higienę osobistą, organizacja zadań, praca czy nauka.
Schizofrenia to syndrom, czyli zespół objawów, które różnią się w zależności od osoby. Niepokojące zmiany w zachowaniu chorego są najczęściej przypisywane sytuacjom stresowym i silnym przeżyciom, co opóźnia postawienie diagnozy i rozpoczęcie leczenia. Po zdiagnozowaniu schizofrenii zarówno pacjent, jak i jego najbliżsi, muszą nastawić się na to, że jej leczenie zapewne będzie trwać do końca życia. Choroba może mieć przebieg ciągły i postępujący bądź epizodyczny. W tym drugim przypadku występują okresy nasilenia objawów oraz powrotów do zdrowia (częściowego lub pełnego).
Objawy schizofrenii
Początek schizofrenii może być stopniowy lub nagły, a pierwsze objawy u każdego mogą wyglądać inaczej. Główne objawy choroby można podzielić na cztery kategorie:
Pozytywne (tzw. wytwórcze)
Objawy pozytywne obejmują szereg objawów psychotycznych, takich jak urojenia i halucynacje. Urojenia objawiają się wykazywaniem fałszywych przekonań, które mogą przybierać różne formy. Pacjent może czuć, że inni próbują go kontrolować, może też myśleć, że ma nadzwyczajne moce i zdolności. Halucynacje najczęściej przyjmują postać słyszenia głosów. W przebiegu choroby mogą również występować mniej powszechne formy halucynacji, takie jak widzenie, odczuwanie, smakowanie lub wąchanie rzeczy, których w rzeczywistości nie ma.
Negatywne (tzw. ubytkowe)
Objawy negatywne wyrażają się poprzez spowolnienie lub utratę normalnych funkcji i mogą obejmować ograniczenie zdolności do wyrażania emocji, ubogą werbalizację, brak chęci do podejmowania działań, a także wycofanie społeczne i trudności w utrzymaniu kontaktów interpersonalnych.
Poznawcze
Objawy poznawcze często wiążą się z zaburzeniami myślenia. Chory przeskakuje z jednego tematu na drugi, bez logicznego powodu. Ma problemy z koncentracją uwagi.
Emocjonalne
Objawy emocjonalne najczęściej przyjmują postać objawów ubytkowych. Dotyczą przede wszystkim stępienia emocji, ograniczenia umiejętności ich wyrażania.
U chorego występują także:
- brak motywacji (awolicja) – utrata popędu, niechęć do wykonywania codziennych czynności; mycie, gotowanie, czy sprzątanie są wyraźnie zaniedbywane;
- słabe wyrażanie emocji – reakcje na dobre lub smutne wiadomości są niewystarczające lub nieodpowiednie;
- wycofanie społeczne – pacjent wycofuje się z życia w społeczeństwie w obawie przed skrzywdzeniem;
- nieświadomość choroby – wielu pacjentów nie przyjmuje do wiadomości istnienia choroby, ponieważ halucynacje i urojenia wydają się im bardzo realne. To może skutkować odmową przyjmowania leków w obawie przed skutkami ubocznymi. Niektórzy mogą nawet wierzyć, że podaje się im truciznę;
- trudności poznawcze – mają wpływ na zdolność pacjenta do koncentracji, występują zaburzenia pamięci i trudności z organizowaniem sobie życia. Bliscy zauważają trudności w komunikacji.
Rodzaje schizofrenii
Szeroki katalog objawów wynika z diagnozowania różnych rodzajów schizofrenii. Klasyfikacja ICD-10 wyróżnia ich aż osiem.
schizofrenia paranoidalna | występują urojenia i omamy, nie ma natomiast wyraźnych cech zdezorganizowanego zachowania, myślenia i emocji |
schizofrenia zdezorganizowana | dominują cechy dezintegracji poszczególnych funkcji psychicznych, występują zaburzenia myślenia, a chory bardzo często czuje pustkę |
schizofrenia katatoniczna | dominują zaburzenia psychomotoryczne |
schizofrenia niezróżnicowana | występują mieszane objawy z ww. grup nie dające podstaw do konkretnego zakwalifikowania schizofrenii |
depresja poschizofreniczna | epizod depresyjny rozwijający się w następstwie schizofrenii |
schizofrenia rezydualna | objawy pozytywne są nieobecne lub występują w niewielkim natężeniu, dominują objawy negatywne oraz dziwaczność, ekscentryczność zachowania i wypowiedzi |
schizofrenia prosta |
|
schizofrenia innego rodzaju |
|
Przyczyny schizofrenii
Zdaniem ekspertów u podłoża schizofrenii leży kilka czynników. Dwa podstawowe to czynniki genetyczne i środowiskowe. Element dziedziczny jest tutaj kluczowy, ale to wyzwalacze środowiskowe w dużej mierze wpływają na pojawienie się objawów choroby oraz ich pogłębianie się z czasem. Jeśli nikt w rodzinie nie chorował na schizofrenię, to szanse jej rozwoju są mniejsze niż 1%. Ryzyko wzrasta jednak do 10%, jeśli jedno z rodziców zostało zdiagnozowane.
Drugim dyskutowanym czynnikiem odpowiedzialnym za rozwój schizofrenii jest brak równowagi chemicznej w mózgu, a dokładnie niedobór dopaminy i serotoniny. Choroba może się również rozwijać w wyniku zażywania określonych leków lub substancji psychoaktywnych, które także wpływają na biochemię mózgu.
Leczenie i rehabilitacja
Leczenie schizofrenii wymaga podejścia wieloaspektowego obejmującego farmakoterapię, psychoterapię oraz wsparcie społeczne. Celem leczenia jest złagodzenie i kontrola objawów choroby, poprawa funkcjonowania pacjenta oraz minimalizacja negatywnego wpływu choroby na codzienne życie. Ważną rolę w tym procesie odgrywają leki, które stosuje się w celu kontrolowania halucynacji, urojeń, dezorganizacji myślenia i innych objawów psychozy. Leczenie farmakologiczne jest każdorazowo dostosowywane do indywidualnych potrzeb pacjenta, a skuteczność leków stale monitorowana przez lekarza.
Kolejnym ważnym elementem leczenia jest terapia indywidualna, w tym terapia poznawczo-behawioralna (CBT) i terapia wspierająca. Terapia indywidualna wspomaga pacjenta w radzeniu sobie z trudnościami emocjonalnymi i myśleniem irracjonalnym. CBT może pomóc w identyfikacji i zmianie negatywnych wzorców myślenia i zachowania. Równie ważną rolę w leczeniu schizofrenii odgrywa terapia zajęciowa. Chorzy uczestniczą w różnorodnych aktywnościach terapeutycznych, które mają na celu rozwijanie umiejętności społecznych, kreatywnych i zawodowych.
Czy mogę mieć schizofrenię?
Pierwsze objawy, które powinny wzbudzić naszą czujność to objawy związane z życiem codziennym, naszą aktywnością, stosunkiem do bliskich i otoczenia. Konsultacja z lekarzem psychiatrą jest rekomendowana w przypadku, w którym obserwujemy u siebie:
- utratę zainteresowania czynnościami, które wcześniej sprawiały Ci przyjemność,
- odłączenie o własnych uczuć,
- trudności z koncentracją,
- trudności z kontaktami społecznymi (zaczynasz uniknąć ludzi),
- halucynacje,
- urojenia,
- brak spójności mowy, wyraźne zdezorganizowanie,
- utratę zainteresowania samym sobą i troską o siebie.
*Powyższa porada jest sugestią i nie zastępuje wizyty u specjalisty. W przypadku problemów ze zdrowiem należy skonsultować się z lekarzem.