Współczesna psychiatria i psychoterapia coraz częściej zwracają uwagę na złożoną naturę uzależnień. Choć potoczne wyobrażenie uzależnienia najczęściej kojarzy się z alkoholem, narkotykami czy lekami, coraz częściej mówimy także o uzależnieniach behawioralnych – takich jak uzależnienie od hazardu, seksu, jedzenia, pracy czy Internetu. Mimo że na pierwszy rzut oka uzależnienia te wydają się bardzo różne, łączy je wiele wspólnych cech – zarówno jeśli chodzi o mechanizmy psychiczne, jak i podejście do leczenia. Czym się różnią, co je łączy i jak wygląda leczenie? – o tym na naszym blogu.
Zarówno w uzależnieniach od substancji, jak i w uzależnieniach behawioralnych kluczową rolę odgrywa utrata kontroli nad daną czynnością lub substancją oraz kontynuowanie jej pomimo negatywnych konsekwencji. Osoba uzależniona doświadcza przymusu – zarówno fizycznego, jak i psychicznego – by ponownie sięgnąć po substancję lub powtórzyć określoną aktywność. Zarówno w jednym, jak i drugim przypadku pojawia się też mechanizm zaprzeczania i minimalizowania problemu oraz próby ukrywania skali trudności przed otoczeniem. Oba typy uzależnień prowadzą do poważnych konsekwencji w sferze zdrowia, relacji interpersonalnych, pracy zawodowej oraz funkcjonowania społecznego.
Główna różnica między tymi formami uzależnień polega na tym, że uzależnienia od substancji psychoaktywnych (np. alkohol, narkotyki, leki) są związane z przyjmowaniem zewnętrznego środka chemicznego, który wpływa na układ nerwowy. Z kolei uzależnienia behawioralne nie wymagają obecności substancji – oparte są na powtarzaniu pewnych czynności, które same w sobie mogą być neutralne lub nawet społecznie akceptowalne, ale w pewnych warunkach stają się kompulsywne i destrukcyjne. W uzależnieniach od substancji często pojawiają się objawy fizycznego uzależnienia, takie jak tolerancja i zespół abstynencyjny, podczas gdy w uzależnieniach behawioralnych główną rolę odgrywa aspekt psychiczny – napięcie emocjonalne, przymus działania, a następnie chwilowa ulga i poczucie winy.
Leczenie obu typów uzależnień wymaga kompleksowego podejścia. W przypadku uzależnień od substancji pierwszym etapem często jest detoksykacja, czyli oczyszczenie organizmu z substancji psychoaktywnej pod ścisłą kontrolą lekarza. W uzależnieniach behawioralnych ten etap nie jest potrzebny, jednak kluczowe pozostaje przerwanie ciągu kompulsywnych działań i zbudowanie nowego, zdrowszego stylu życia. W obu przypadkach leczenie opiera się na psychoterapii – indywidualnej, grupowej lub rodzinnej – która ma na celu zrozumienie źródeł uzależnienia, rozpoznanie mechanizmów obronnych i wypracowanie nowych sposobów radzenia sobie z emocjami, stresem i relacjami. Istotne miejsce zajmuje także psychoedukacja oraz wsparcie społeczne, często w postaci grup samopomocowych. W uzależnieniach od substancji może być również wskazane włączenie farmakoterapii – zarówno w celu złagodzenia objawów abstynencyjnych, jak i wsparcia w leczeniu zaburzeń współistniejących, takich jak depresja czy zaburzenia lękowe.
Warto podkreślić, że niezależnie od rodzaju uzależnienia, kluczowa jest motywacja do zmiany oraz gotowość do zmierzenia się z trudnymi emocjami, które często stoją u podstaw destrukcyjnych zachowań. Uzależnienie – czy to od substancji, czy od czynności – nie jest wyrazem słabości, lecz próbą poradzenia sobie z cierpieniem, napięciem lub wewnętrzną pustką. Leczenie to nie tylko rezygnacja z nałogu, ale przede wszystkim droga do odzyskania kontaktu ze sobą, z własnymi potrzebami, emocjami i wartościami. Dlatego każda osoba, która zmaga się z uzależnieniem, zasługuje na profesjonalne wsparcie, zrozumienie i nadzieję na zmianę.
Zdjęcie: www.freepik.com
*Powyższa porada jest sugestią i nie zastępuje wizyty u specjalisty. W przypadku problemów ze zdrowiem należy skonsultować się z lekarzem.