Różne zaburzenia mowy, w tym jąkanie, dotykają ponad 70 proc. małych dzieci. W większości przypadków zaburzenia te są przemijające, szczególnie, jeśli sami opiekunowie posługują się poprawnie językiem, dbając o jego czystość i logikę. W niesprzyjających okolicznościach mogą jednak przemienić się w trwałą dysfunkcję, utrudniającą komunikację z otoczeniem. Jakie mogą być przyczyny jąkania? Gdzie szukać pomocy?
Zaburzenia mowy u dzieci – Czym są?
Zaburzenia mowy u dzieci to szeroka kategoria problemów związanych z komunikacją werbalną, które mogą pojawić się w różnych etapach rozwoju dziecka. Obejmują trudności w prawidłowym formułowaniu dźwięków, słów i zdań, co wpływa na zdolność do efektywnej komunikacji. Mogą one dotyczyć zarówno mechaniki mowy, jak i jej aspektów językowych, w tym gramatyki, słownictwa i zdolności do tworzenia złożonych wypowiedzi.
Rodzaje zaburzeń mowy u dzieci
Zaburzenia mowy u dzieci mogą przybierać różne formy, od drobnych trudności z wymową poszczególnych dźwięków, aż po poważne problemy z komunikacją.
Dyslalia
Dyslalia to jedno z najczęstszych zaburzeń mowy u dzieci, polegające na trudnościach z prawidłowym wymawianiem niektórych dźwięków. Może być spowodowana czynnikami fizjologicznymi, takimi jak nieprawidłowa budowa aparatu mowy, lub czynnikami neurologicznymi. Dzieci z dyslalią mogą zastępować trudne dla nich dźwięki innymi, opuszczać je lub zniekształcać, co wpływa na zrozumiałość mowy.
Jąkanie
Jąkanie to zaburzenie przepływu mowy, które charakteryzuje się powtarzaniem lub przedłużaniem dźwięków, sylab lub słów. Może być również widoczne w postaci blokad mowy, czyli niezdolności do rozpoczęcia wypowiedzi. Jąkaniu często towarzyszy wzrost napięcia mięśniowego w aparacie mowy i może być związane ze stresem lub emocjami.
Opóźniony Rozwój Mowy
Opóźniony rozwój mowy występuje, gdy dziecko rozwija umiejętności mowy wolniej niż jego rówieśnicy. Może to obejmować opóźnienia w nabywaniu słownictwa, trudności w tworzeniu zdań, czy problemy z płynnością mowy. Opóźnienie w rozwoju mowy nie zawsze jest powiązane z zaburzeniami intelektualnymi i może być efektem różnych czynników, w tym środowiskowych.
Dyzartria
Dyzartria u dzieci jest często wynikiem problemów neurologicznych, które wpływają na kontrolę mięśni niezbędnych do mówienia. Dzieci z dyzartrią mogą mieć trudności z artykulacją, kontrolą głosu i oddechu podczas mówienia. Ich mowa może być niewyraźna, wolna lub monotonna.
Apraksja Mowy
Apraksja mowy to zaburzenie neurologiczne, w którym dziecko ma trudności z planowaniem i koordynacją ruchów potrzebnych do wypowiadania dźwięków, sylab i słów, mimo że mięśnie aparatu mowy są sprawne. Mowa może być niezrozumiała, a dziecko może wykazywać widoczną frustrację podczas prób mówienia.
Zaburzenia mowy u dzieci – przyczyny
Zaburzenia mowy u dzieci mogą się rozwijać na różnych podłożach, często w skutek wzajemnego oddziaływania na siebie czynników genetycznych i środowiskowych. Zrozumienie tych czynników jest istotne dla efektywnego leczenia i wsparcia dzieci z zaburzeniami mowy.
Czynniki genetyczne mogą obejmować:
- predyspozycje genetyczne – Dzieci, w rodzinach których występowały przypadki zaburzeń mowy, mogą być bardziej narażone na ich rozwój.
- zaburzenia neurologiczne i rozwojowe – Niektóre zaburzenia neurologiczne i rozwojowe, takie jak autyzm, zespół Downa czy wrodzone wady mózgu, mogą wpływać na rozwój mowy.
Czynniki środowiskowe mogą obejmować:
- ekspozycję na język – Ograniczona ekspozycja na mowę i interakcje językowe może opóźniać rozwój mowy.
- interakcje z rodzicami – Brak stymulacji językowej lub niewystarczająca interakcja z dzieckiem może przyczyniać się do opóźnień w rozwoju mowy.
- warunki socjoekonomiczne – Warunki życia, takie jak ubóstwo, ograniczony dostęp do edukacji i opieki zdrowotnej, mogą wpływać na rozwój mowy dziecka.
- doświadczenia życiowe – Traumatyczne doświadczenia, takie jak przemoc w rodzinie, zaniedbanie czy częste zmiany środowiska, mogą mieć negatywny wpływ na rozwój mowy.
Ponadto, wśród czynników sprzyjających występowaniu zaburzeń mowy wskazuje się również utratę słuchu lub problemy ze słuchem, które znacząco wpływają na rozwój mowy, co wynika z faktu, iż dzieci uczą się mowy przez słuchanie i naśladowanie dźwięków. Ogólne opóźnienia w rozwoju, w tym w rozwoju motorycznym i poznawczym, mogą również wpływać na zdolności komunikacyjne dziecka.
Rozpoznawanie zaburzeń mowy – Kiedy zwrócić się po pomoc?
Wczesne rozpoznanie zaburzeń mowy u dziecka jest kluczowe dla skutecznego leczenia. Rodzice i opiekunowie powinni być świadomi sygnałów, które mogą wskazywać na problemy z mową, aby móc odpowiednio zareagować i szukać profesjonalnej pomocy.
O problemie mogą świadczyć wyraźne opóźnienia w rozwoju mowy, a więc brak pierwszych słów do pierwszego roku życia lub trudności w tworzeniu prostych zdań do trzeciego roku życia. Inne sygnały ostrzegawcze obejmują problemy z wyraźnym wymawianiem słów, które są typowe dla danego wieku, a także trudności z rozumieniem prostych poleceń.
Jąkanie – Charakterystyka, przyczyny
Wśród wielu różnych przyczyn jąkania naukowcy wymieniają wczesne zaburzenia emocjonalne, nieprawidłowe relacje rodzinne i społeczne wywołujące np. lęk przed karą, odrzuceniem i krytyką. Mogą to być również nieprawidłowości w pracy układu nerwowego, zakłócenia pracy mózgu, a także podłoże genetyczne. Ponad 60% badanych miało jąkających się krewnych. Narodowy Instytut Głuchoty i Innych Zaburzeń Komunikacyjnych w USA wyodrębnił mutacje kilku genów odpowiedzialnych za tę dysfunkcję. Dwie z nich wiążą się z brakiem enzymu odpowiedzialnego również za powstawanie chorób metabolicznych. Naukowcy przewidują, że wyrównanie tego niedostatku może przyczynić się do zniesienia zaburzeń mowy w konkretnych przypadkach.
Można powiedzieć, że przyczyny jąkania są wielorakie i bardzo złożone, jak wszystkie zagadnienia dotyczące skomplikowanych struktur mózgowych. W każdym przypadku, a szczególnie dotyczącym dzieci, zbadanie stanu psychofizycznego powinno być podstawą rozpoczęcia diagnozy. Dlatego wizyta u psychologa wydaje się bardzo wskazana, kolejnym krokiem może być konieczność udania się także do logopedy. Nie wykluczone, że potrzebna będzie psychoterapia rodzinna, bo w wielu przypadkach przyczyną jest nerwica wywołana relacjami w rodzinie, np. między rodzicami lub lęk przed mamą bądź tatą.
Terapia zaburzeń mowy u dzieci
Bezpłatną pomoc psychologiczną i psychoterapeutyczną, w oparciu o kontrakt z Narodowym Funduszem Zdrowia, oferują Poradnie Psychologiczno-Terapeutyczne dla Dzieci i Młodzieży oraz Rodzin Wolmed, które zostały otwarte w kilku miastach w woj. łódzkim. Jest to wsparcie zespołu psychologów i psychoterapeutów dla dzieci i młodzieży (do 18. lub 21 roku życia w przypadku kontynuowania nauki w szkole ponadpodstawowej) oraz ich rodziców. By skorzystać z pomocy nie trzeba mieć skierowania, należy być osobą ubezpieczoną. Opiekę nad pacjentami sprawują psycholodzy, psychoterapeuci oraz terapeuta środowiskowy, a konsultacje udzielane są bezpośrednio w poradniach oraz w formie tele- i videoporad.
Oferta poradni skierowana jest do dzieci i młodzieży, które nie wymagają interwencji psychiatry, a:
odczuwają lęk, niepokój związany z obecną sytuacją związaną z COVID-19, wprowadzeniem nauki zdalnej, niepewnością związaną z egzaminem ośmioklasisty czy egzaminem maturalnym
mają problemy emocjonalne i zachowania
mają trudności w kontaktach społecznych, kontaktach z rówieśnikami
doświadczają sytuacji kryzysowych, problemów rodzinnych
doświadczają zaburzeń lękowych, depresyjnych, adaptacyjnych
cierpią z powodu zaburzeń odżywiania, objawów psychosomatycznych
są ofiarami przemocy psychicznej, fizycznej, seksualnej
przejawiają symptomy uzależnienia od ekranów
W poradniach świadczone są następujące usługi:
porada psychologiczna diagnostyczna
porada psychologiczna
sesja psychoterapii indywidualnej
sesja psychoterapii rodzinnej
sesja psychoterapii grupowej
sesja wsparcia psychospołecznego
wizyta, porada domowa lub środowiskowa
Zapisy przyjmowane są osobiście lub telefonicznie:
Radomsko, ul. Kraszewskiego 4, tel. 695 386 820
Bełchatów, ul. Opalowa 9, tel. 44 633 78 99 lub 721 022 622
Pajęczno, ul. Wiśniowa 26, tel. 885 209 009
Wieluń, ul. Częstochowska 57 (Apteka Rajska), tel. 885 209 009
Łask, ul. Warszawska 79 (Przychodnia Zdrowie), tel. 695 386 820
*Powyższa porada jest sugestią i nie zastępuje wizyty u specjalisty. W przypadku problemów ze zdrowiem należy skonsultować się z lekarzem.