Podejrzenie wystąpienia zaburzeń osobowości może budzić lęk i niepokój. Warto natomiast wiedzieć, że zaburzenia osobowości można leczyć, zarówno farmakologicznie, jak i za pomocą psychoterapii. Jakie są objawy zaburzeń osobowości, na czym polega diagnoza oraz leczenie?
Zaburzenie osobowości – Co to?
Według definicji, zaburzenia osobowości są zaburzeniem psychicznym charakteryzującym się trwałymi, nieprzystosowawczymi wzorcami relacji ze środowiskiem, w obszarze myślenia o nim i postrzegania go. Zaburzenie tych relacji skutkuje powstaniem trudności w funkcjonowaniu zarówno społecznym, jak i behawioralnym.
Omawiane wzorce zachowań często zaczynają się manifestować w późnej adolescencji lub na początku dorosłości i mogą prowadzić do znacznych problemów lub ograniczeń w osobistym, społecznym oraz zawodowym funkcjonowaniu. Zaburzenia osobowości mogą być trudne w diagnozowaniu, gdyż ich cechy są często mylone z osobistymi cechami charakteru jednostki. Jednak odróżnia je od zwykłych cech trwałość, niezmienność oraz negatywny wpływ na życie osoby i jej relacje z innymi.
Zaburzenia osobowości – Objawy
Zaburzenia osobowości charakteryzują się szerokim spektrum objawów, które mogą obejmować:
* Trudności w relacjach interpersonalnych, jak na przykład unikanie kontaktów z innymi ludźmi, trudności w nawiązywaniu bliskich relacji, skłonność do konfliktów, manipulowanie innymi ludźmi, brak empatii lub trudności w jej wyrażaniu.
* Nieprawidłowe myślenie i odczuwanie, takie jak niezdrowa skłonność do perfekcjonizmu, impulsywność, nierealistyczne podejście do życia, niestabilne emocje, poczucie niskiej wartości lub poczucie wyższości.
* Zachowania, które powodują cierpienie dla siebie lub innych, jak na przykład samookaleczenia, uzależnienia, agresywność, przemoc, a także ryzykowne zachowania seksualne lub zachowania kryminalne.
Zaburzenia osobowości – Rodzaje
Wyróżniamy kilka rodzajów zaburzeń osobowości. Wśród najczęściej występujących – zgodnie z klasyfikacją ustaloną przez organizacje zdrowotne, takie jak Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) czy American Psychiatric Association (APA) – zalicza się:
Zaburzenie osobowości typu unikowego (unikające)
Zaburzenie charakteryzuje się nadmierną wrażliwością na krytykę, silnym lękiem przed odrzuceniem, a także poczuciem nieadekwatności. Chorzy często izolują się społecznie, bojąc się nowych sytuacji, które mogą wywołać uczucie niepokoju.
Zaburzenie osobowości borderline (emocjonalnie niestabilne)
Zaburzenie to charakteryzuje się impulsywnością, bardzo zmiennymi nastrojami, intensywnymi ale niestabilnymi relacjami międzyludzkimi oraz obrazem siebie. Osoby z BPD mogą doświadczać gwałtownych wahań emocjonalnych i często demonstrują zachowania autodestrukcyjne.
Zaburzenie osobowości narcystyczne
Osoby z narcystycznym zaburzeniem osobowości wykazują wygórowane poczucie własnej wartości, brak empatii dla innych i głęboką potrzebę adoracji. Często zachowują się arogancko i pretensjonalnie, mają problem z uznaniem potrzeb i uczuć innych ludzi.
Zaburzenie osobowości antyspołeczne
Zaburzenie charakteryzuje się brakiem poszanowania dla prawa i norm społecznych. Osoby z tym zaburzeniem często angażują się w działania, które są niezgodne z prawem, manipulują innymi, są impulsywne i mogą wykazywać agresję.
Zaburzenie osobowości paranoiczne
Pacjentów cechuje nieufność i podejrzliwość wobec innych, które trwają długo i nie są uzasadnione rzeczywistymi dowodami. Osoby z paranoicznym zaburzeniem osobowości często interpretują neutralne zachowania innych jako wrogie lub poniżające.
Zaburzenie osobowości schizoidalne
Pacjenci z tym zaburzeniem wykazują brak zainteresowania i ograniczenie w zakresie relacji społecznych. Preferują samotność, rzadko doświadczają silnych emocji i mają ograniczoną zdolność do wyrażania uczuć.
Zaburzenie osobowości zależne
Charakteryzuje się nadmierną zależnością emocjonalną od innych osób i trudnością w podejmowaniu samodzielnych decyzji. Osoby z tym zaburzeniem czują się bezradne, kiedy muszą samodzielnie funkcjonować i często podporządkowują się potrzebom osób, od których są zależne.
Diagnozowanie zaburzeń osobowości
Diagnozowanie zaburzeń osobowości jest procesem skomplikowanym i wymaga dokładnej oceny przez specjalistę zajmującego się zaburzeniami psychicznymi, takiego jak psycholog lub psychiatra. Diagnoza opiera się na analizie różnych czynników, w tym na badaniu historii życia pacjenta, jego relacji interpersonalnych, myśli, odczuć i zachowań. Ważne jest również zbadanie ewentualnego występowania innych zaburzeń psychicznych, takich jak depresja, lęk czy zaburzenia odżywiania.
Podczas diagnozowania zaburzeń, specjaliści często stosują standardowe narzędzia diagnostyczne, takie jak kwestionariusze i testy psychologiczne. Jednym z najczęściej stosowanych narzędzi diagnostycznych jest Kwestionariusz Osobowości MMPI (Minnesota Multiphasic Personality Inventory). Innym narzędziem jest Inwentarz Osobowości NEO (NEO Personality Inventory). Ten test składa się z pytań dotyczących pięciu czynników osobowości: otwartości na doświadczenia, sumienności, ekstrawersji, ugodowości i neurotyczności. Wreszcie, diagnozowanie zaburzeń osobowości wymaga również oceny objawów przez doświadczonego specjalistę.
Wiele zaburzeń charakteryzuje się podobnymi objawami, więc ważne jest, aby specjalista dokładnie zrozumiał kontekst, w którym się pojawiają, a także wpływ, jaki mają na życie pacjenta.
Leczenie zaburzeń osobowości
Leczenie zaburzeń osobowości jest złożonym procesem, który zależy od indywidualnych potrzeb pacjenta oraz od rodzaju zaburzenia osobowości, z którym się boryka. Wielu pacjentów korzysta z terapii, której celem jest rozwijanie umiejętności radzenia sobie ze stresem, lepsze zrozumienie siebie i swojego zachowania oraz poprawienie relacji interpersonalnych. Dla przykładu, terapia poznawczo-behawioralna (CBT) koncentruje się na zmianie myśli i zachowań, które utrzymują zaburzenie. Terapia ta może pomóc osobom z zaburzeniami osobowości w kontrolowaniu emocji, radzeniu sobie ze stresem i poprawieniu relacji interpersonalnych.
Kolejnym nurtem jest terapia psychodynamiczna, która koncentruje się na zrozumieniu korzeni problemów emocjonalnych i zachowań oraz na radzeniu sobie z nimi poprzez ujawnienie wewnętrznych konfliktów i traum. Z kolei terapia w nurcie Gestalt skupia się na pomocy klientom w rozwijaniu świadomości siebie i zwiększaniu zrozumienia swoich emocji, myśli i zachowań. W leczeniu zaburzeń osobowości pomaga klientom w identyfikacji ich niezdrowych wzorców zachowania, które mogą wynikać z nieświadomych przekonań, uczuć i potrzeb. Praca terapeutyczna skupia się na eksplorowaniu i rozumieniu tych wzorców, a następnie na wypracowaniu alternatywnych sposobów radzenia sobie z trudnymi sytuacjami.
W niektórych przypadkach w leczeniu zaburzeń osobowości, np. przy zaburzeniach lękowych lub depresyjnych, skuteczne jest stosowanie farmakoterapii. Leczenie zaburzeń osobowości jest procesem długotrwałym i wymaga zaangażowania pacjenta oraz regularnych sesji terapeutycznych. W wielu przypadkach pozytywne efekty terapii mogą być widoczne po kilku miesiącach lub nawet latach.
*Powyższa porada jest sugestią i nie zastępuje wizyty u specjalisty. W przypadku problemów ze zdrowiem należy skonsultować się z lekarzem.