Obsesja czystości, częste mycie rąk, 40-minutowe kąpiele, bardzo częste zmienianie i pranie ubrań, ciągłe odliczanie czasu przy wykonywaniu wielu codziennych czynności, częste mycie lub wręcz szorowanie mebli i znajdujących się w domu przedmiotów. To objawy zespołu obsesyjno-kompulsyjnego, który powoduje znaczne upośledzenie w codziennym funkcjonowaniu.
Natrętne myśli i przymusowe czynności są charakterystyczną cechą zespołu obsesyjno-kompulsyjnego (inaczej: nerwica natręctw, zespół anankastyczny, nerwica anankastyczna). Chory zdaje sobie sprawę z absurdalności wykonywanych rytuałów, próbuje się przed nimi powstrzymać, jednakże poziom lęku, jaki wywołują np. natrętne myśli o brudnych rękach, wymusza powtarzanie męczących zabiegów. Wykonując niepotrzebne czynności, pacjent redukuje swój niepokój i napięcie, znajduje ukojenie. Niestety, na krótko. Większość ludzi nie zdaje sobie sprawy z cierpień osoby dotkniętej tą chorobą. Próbują ją pouczać i upominać, jakby to była kwestia dobrych manier. Tymczasem podłoże choroby tkwi przeważnie w uszkodzeniach ośrodkowego układu nerwowego, rzadziej w innych zakłóceniach procesów psychicznych, np. w depresji. Brak zrozumienia i wsparcia ze strony bliskich pogłębia cierpienie oraz wzmaga poczucie winy osoby, którą dotknęło to zaburzenie.
Czym jest zespół obsesyjno-kompulsywny?
Zespół obsesyjno-kompulsyjny jest jednym z trudniejszych do leczenia zaburzeń. Szacuje się, że dotyka od 2% do 4% populacji. W skrajnych przypadkach rytuały trwają po kilka, a nawet kilkanaście godzin dziennie, uniemożliwiając choremu normalne funkcjonowanie. W większości dotyczą porządku, czystości, symetrii, rzadziej spraw związanych z seksem bądź religią. Skrajne stany choroby często są wynikiem nie tylko organicznego uszkodzenia mózgu, ale również nieprawidłowej terapii, bądź zaniedbań i braku dyscypliny ze strony pacjenta. Choroba wymaga pogłębionej, wszechstronnej diagnostyki i połączonych działań psychiatrycznych, farmakologicznych i psychoterapeutycznych.
Przyczyny zespołu obsesyjno-kompulsywnego
Przyczyny zaburzenia obsesyjno-kompulsywnego (OCD) są złożone i obejmują różne czynniki genetyczne, neurobiologiczne, środowiskowe oraz psychologiczne. Badania wykazują, że OCD ma skłonność do występowania w rodzinach, co sugeruje możliwość dziedziczenia predyspozycji do rozwoju tego zaburzenia. Różne badania genetyczne identyfikują konkretne regiony chromosomów, które mogą być związane z większym ryzykiem wystąpienia OCD. Do występowania objawów OCD mogą przyczyniać się zaburzenia w funkcjonowaniu określonych obszarów mózgu, w tym kory przedczołowej oraz podwzgórza. Nieprawidłowości w systemach neurotransmiterów, takich jak serotoninergiczny, dopaminergiczny i glutaminergiczny, również są uznawane za istotne w patogenezie OCD. Ponadto, uważa się, że wywołać lub nasilić objawy OCD mogą czynniki środowiskowe, takie jak:
- przemoc w rodzinie,
- rozwód rodziców,
- śmierć bliskiej osoby.
Na uwagę zasługują również aspekty psychologiczne, takie jak skłonności do perfekcjonizmu, nadmierna odpowiedzialność, czy rygoryzm moralny. Te cechy osobowości mogą prowadzić do rozwoju obsesyjnych myśli i kompulsyjnych zachowań jako mechanizmu radzenia sobie ze stresem czy wewnętrznym konfliktem.
Objawy zespołu obsesyjno-kompulsywnego
Zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne (OCD) charakteryzuje się dwoma głównymi rodzajami objawów: obsesjami i kompulsjami, które mają znaczący wpływ na codzienne funkcjonowanie osoby chorej.
Obsesje
Obsesje to niechciane i powtarzające się myśli, obrazy lub impulsy, które wnikają do świadomości i wywołują znaczny dyskomfort psychiczny lub lęk. Typowe obsesje mogą obejmować obawy przed zanieczyszczeniem, przesadne wątpliwości, potrzebę symetrii i porządku, agresywne lub przerażające wyobrażenia, a także obsesyjne obawy o własne zdrowie czy bezpieczeństwo bliskich.
Kompulsje
Kompulsje to zachowania lub rytuały mentalne. Chory czuje przymus ich wykonywania w odpowiedzi na obsesję. Często zachowania te i rytuały wymagają wykonywania zgodnie z bardzo rygorystycznymi zasadami. Celem podejmowanych działań kompulsyjnych jest zapobieganie lub redukcja lęku spowodowanego przez obsesje. Typowe kompulsje obejmują mycie rąk, liczenie, sprawdzanie, porządkowanie lub powtarzanie określonych słów lub fraz.
Ponadto, osoby z OCD często doświadczają znacznego stresu związanego z ich obsesjami i kompulsjami. Te ostatnie pochłaniają dużo czasu i energii, w efekcie czego zakłócają codzienne życie rodzinne i zawodowe. To może powodować wyrzuty sumienia i prowadzić znacznego obniżenia samopoczucia.
Leczenie zespołu obsesyjno-kompulsywnego
Badania w tej dziedzinie wykazały, że najwyższą skuteczność odnosi zastosowanie leków przeciwobsesyjnych, połączone z edukacją pacjenta o chorobie, pokonywaniu kompulsji (zachowań przymusowych) oraz z terapią poznawczo-behawioralną, która uczy rozpoznawania błędów w myśleniu i porządkowania emocji. Taka kombinacja metod leczenia daje największą efektywność. Rolą lekarza, u którego leczy się pacjent z tym zaburzeniem, jest kładzenie szczególnego nacisku na poznanie choroby przez pacjenta. Pozwala mu to zwiększyć krytycyzm wobec własnych zachowań, uświadomić, że pokonanie choroby nie będzie możliwe bez wytrwałości i trudnych ćwiczeń. Zabiegi neurochirurgiczne przeprowadzane są bardzo rzadko i mogą dotyczyć tylko tych pacjentów, u których udokumentowano oporność na prawidłowo przeprowadzoną terapię nieinwazyjną. Ostrożność lekarzy w kwalifikowaniu do takiej operacji wynika z faktu, że jest ona nieodwracalna i polega na usunięciu części tkanki mózgowej. Jej skuteczność nie jest jeszcze w pełni udokumentowana. Z badań prowadzonych w USA wynika, że u połowy pacjentów następuje widoczna poprawa, ale tylko niewielki odsetek osób zostaje całkowicie wyleczony.
*Powyższa porada jest sugestią i nie zastępuje wizyty u specjalisty. W przypadku problemów ze zdrowiem należy skonsultować się z lekarzem.