Antydepresanty: Fakty, mity, skuteczność i działania niepożądane
Wokół farmaceutyków wykorzystywanych w leczeniu depresji narosło wiele mitów i błędnych przekonań. Uważa się, że to leki silnie uzależniające, które trzeba brać do końca życia… Pacjenci boją się ich negatywnych skutków ubocznych, dlatego z dużą rezerwą podchodzą do farmakoterapii w leczeniu depresji. Tymczasem to właśnie antydepresanty zapobiegają myślom samobójczym, działają przeciwdepresyjnie i przeciwlękowo.
Jakie jest faktycznie działanie antydepresantów? Jakie mają skutki uboczne? Czy uzależniają? Na te i wiele innych pytań dotyczących farmakoterapii w leczeniu depresji postaramy się odpowiedzieć w poniższym artykule. Zacznijmy od faktycznego działania antydepresantów.
Antydepresanty: Działanie
Antydepresanty to leki o silnym działaniu na układ nerwowy. Ich zadaniem jest wyrównanie poziomu neuroprzekaźników mózgowych, które odpowiadają za dobre samopoczucie i nastrój. Niedobory kluczowych neurotransmiterów – m.in. serotoniny i dopaminy – może wywoływać zaburzenia depresyjne.
Ze względu na mechanizm działania i budowę chemiczną leki antydepresyjne można podzielić na kilka grup:
- inhibitory wychwytu zwrotnego neuroprzekaźników – ich zadaniem jest zahamowanie wychwytu zwrotnego hormonów, takich jak dopamina, serotonina oraz noradrenalina w ośrodkowym układzie nerwowym,
- leki o receptorowych mechanizmach działania.
Antydepresanty: Skutki uboczne i działania niepożądane leków z grupy SSRI
Antydepresanty nie są tak niebezpieczne jak się powszechnie uważa. Mimo to, ich przyjmowanie jest obarczone ryzykiem wystąpienia niepożądanych działań ubocznych. Do najczęstszych skutków ubocznych zażywania leków na depresję zalicza się:
Objawy somatyczne
Objawy somatyczne najczęściej występują na początku leczenia. Przyjmują postać bólu głowy, nudności, nieco rzadziej biegunki, bólu stawów i mięśni lub wysypki. U pacjentów, u których tego typu objawy rzeczywiście występują są na ogół nieznaczne i ustępują samoistnie. Aby uniknąć objawów somatycznych lekarz rozpoczyna leczenie od minimalnej dawki leku i stopniowo ją zwiększa.
Zaburzenia snu
U pacjentów przyjmujących stymulujące leki przeciwdepresyjne, takie jak escitalopram, fluoksetyna mogą występować problemy z zasypianiem i jakością snu. Sen jest płytki, pacjent budzi się w nocy, mogą się pojawić koszmary senne. Objawy te najczęściej występują na początku leczenia i w ciągu kilku pierwszych dni po zwiększeniu dawki leku. Objawy ustępują samoistnie od 2 do 3 tygodni po wdrożeniu leczenia.
Pacjenci przyjmujący leki antydepresyjne mogą się również skarżyć na senność w ciągu dnia. Senność w ciągu dnia może być wynikiem źle przespanej nocy lub bezpośrednim efektem uspokajającym samego leku przeciwdepresyjnego, na przykład paroksetyny. Z reguły efekt ten mija po 2 do 3 tygodniach leczenia, gdy dawka leku staje się równomierna w ciągu dnia.
Przyrost masy ciała
Przyrost masy ciała to niepożądany skutek uboczny charakterystyczny przede wszystkim dla paroksetyny. 25% pacjentów, którzy przyjmują ten lek odnotowują przyrost masy ciała o ok. 7%. Leki przeciwdepresyjne, takie jak sertralina lub escitalopram, zazwyczaj nie zwiększają przyrostu masy ciała lub zwiększają go tylko nieznacznie, a fluoksetyna i wenlafaksyna mogą nawet zmniejszać przyrost masy ciała. Jednak nadwaga jest najczęstszą przyczyną niepowodzenia leczenia i powodem do zmiany leku.
Dysfunkcje seksualne
Dysfunkcja seksualna jest drugim najczęstszym powodem odmowy przyjmowania leków. Niestety, problem ten występuje u 60% pacjentów przyjmujących SSRI. Obejmuje on zmniejszone pożądanie seksualne, niezdolność do osiągnięcia orgazmu u kobiet i opóźniony wytrysk u mężczyzn. Wraz z zakończeniem leczenia funkcje seksualne zostają przywrócone.
Migreny
Migreny często występują u osób ze skłonnością do depresji. Nie muszą być skutkiem ubocznym przyjmowanych leków, ale równoczesne stosowanie leków antydepresyjnych i farmaceutyków na migreny może faktycznie przyczynić się do występowania tych dolegliwości.
Myśli samobójcze
Według aktualnych badań, przyjmowanie SSRI u połowy pacjentów zwiększa prawdopodobieństwo wystąpienia myśli samobójczych (w porównaniu z placebo). Powód? Na początku leczenia leki przeciwdepresyjne mogą przedwcześnie aktywować procesy myślowe i dostarczać energii, która może być skierowana w stronę samobójstwa. Z czasem, wraz z poprawą nastroju, problem ten przestaje istnieć.
Należy pamiętać, że większość działań niepożądanych leków przeciwdepresyjnych nie zagraża życiu i ustępuje po pewnym czasie. Jeśli pacjent czuje się niekomfortowo, lekarz może zmniejszyć tempo zwiększania dawki, zmienić lek lub dodać taki, który usunie dolegliwości. Podstawą w tym przypadku jest komunikacja i szczere rozmawianie o tym, jak dany lek wpływa na nasze samopoczucie i zdrowie fizyczne.
Fakty i mity: Czy antydepresanty są rzeczywiście tak niebezpieczne i szkodliwe?
Wiemy już jak działają antydepresanty i jakie mogą powodować niepożądane skutki uboczne. Pora rozprawić się najpopularniejszymi mitami na ich temat.
Najczęściej powtarzanym stwierdzeniem dotyczącym leków na depresję jest to, że mają one działanie silnie uzależniające. Czy faktycznie tak jest? Niektóre antydepresanty rzeczywiście mogą objawy uzależnienia. Nie fizycznego, a psychicznego. Dlatego ich odstawianie musi następować w sposób stopniowy i umiejętny, nie z dnia na dzień, by nie wywołać szoku dla organizmu i nie dopuścić do wystąpienia niepożądanych objawów.
Pacjenci często boją się, że po zakończonym leczeniu farmakologicznym choroba może wrócić ze zdwojoną siłą. Leczenie pierwszego epizodu depresji trwa pół roku, zapobieganie nawrotom 2 lata. To dane dotyczące większości przypadków, których nie możemy jednak uogólniać na wszystkich pacjentów. Są osoby przewlekle chore, u których występują nawroty i konieczne jest branie leków przez dłuższy czas. Jeśli po trzech nieudanych próbach odstawienia leków dochodzi do nawrotu choroby, leki trzeba brać do końca życia.
Farmakologiczne leczenie depresji uznaje się za szkodliwe dla całego organizmu, w szczególności wątroby i nerek. W rzeczywistości sytuacje, w których pacjent w wyniku przyjmowania antydepresantów miał podwyższone próby wątrobowe zdarzają się nader rzadko. Tak czy inaczej, w czasie przyjmowania leków niezbędna jest regularna kontrola zdrowia.
W społecznej świadomości leki antydepresyjne są zarezerwowane dla osób bardzo chorych, a więc takich, których psychoterapia nie może pomóc. W praktyce łączy się obie formy terapii, ponieważ farmaceutyki dają ulgę w cierpieniu i działają szybciej niż psychoterapia. Poprawa samopoczucia staje się motywatorem do dalszej pracy nad sobą i zwiększa efektywność terapii. Antydepresanty przepisuje się pacjentom w leczeniu depresji umiarkowanej, ciężkiej i lekkiej.
Kolejnym przekonaniem, które wciąż pokutuje w świadomości społecznej jest przekonanie o wpływie antydepresantów na osobowość człowieka. Faktycznie, osoby z najbliższego otoczenia mogą zaobserwować zmianę. Po 3 lub 4 tygodniach leczenia pacjenci wracają do stanu sprzed choroby, co w wielu przypadkach stanowi naprawdę dużą zmianę. Są jednak przypadki, gdy pacjent ma depresję nawracającą i jego osobowość się zmienia. Wraca obniżony nastrój i napęd, ale jest to spowodowane raczej nawrotem choroby, niż działaniem konkretnych leków.
*Powyższa porada jest sugestią i nie zastępuje wizyty u specjalisty. W przypadku problemów ze zdrowiem należy skonsultować się z lekarzem.