Termin „hikikomori” tłumaczy się jako “oddzielenie”.
Pięć lat temu brytyjska premier Theresa May powołała ministra ds. samotności, trochę się dziwiono. Ale wcześniejsze badania przyniosły szokujące dane: nawet 200 tysięcy brytyjskich seniorów nie rozmawiało z żadną bliską osobą od miesiąca lub dłużej. Argumentowano wtedy, że samotność zwiększa ryzyko depresji, wylewu, choroby Alzheimera, czy zawału serca. Jednym słowem, definiowano skutki samotności w kategorii zdrowia publicznego seniorów.
Inaczej sprawy mają się w Japonii, gdzie także utworzono ministerialne stanowisko ds. samotności. Z wyników najnowszego raportu dotyczącego stylu życia Japończyków, przeprowadzonego przez rząd w Tokio, przedstawionego 31 marca 2023 roku, bazującego na sondażu z 2022 r. na grupie 30 tys. obywateli wynika, że niemal półtora miliona Japończyków wychodzi z własnego domu raz na pół roku lub rzadziej. Ta społeczna izolacja Japończyków, nazywana hikikomori, dodatkowo została pogłębiona przez pandemię COVID-19.
Liczba ta stanowi 2% populacji w wieku produkcyjnym (15-64 lat), czyli – według szacunków – 1,46 mln ludzi prowadzi styl życia zwany hikikomori. Polega on na izolowaniu się od społeczeństwa i utracie zdolności społecznych, przejawiających się m.in. wychodzeniem z własnego domu nie częściej niż raz na pół roku. W niektórych przypadkach osoby te nie tylko nie opuszczają własnego mieszkania, ale nawet własnego pokoju.
Zapytani, dlaczego zdecydowali się na taki styl życia, niemal 21% ankietowanych w wieku 15-39 lat odpowiedziało, że wynikało to z ich trudności w nawiązywaniu relacji międzyludzkich. 18% przyznało, że powodem była pandemia. Z kolei w grupie wiekowej 40-64 lata główną (dla 44,5% osób) przyczyną była utrata pracy, zaś pandemia – dla niecałych 21% ankietowanych.
Japońskie władze od dłuższego czasu wyrażają obawy dotyczące takiego stylu życia mieszkańców. Przypominają, że hikikomori często wynika z problemów dotyczących zdrowia psychicznego, takich jak depresja i lęki. Istotną rolę odgrywają też czynniki społeczne, takie jak patriarchalne tradycje i wymagająca kultura pracy. Choć pandemia COVID-19 nasiliła to zjawisko, hikikomori występowało w japońskim społeczeństwie na długo wcześniej i wiąże się z szerszym problemem, jakim jest kryzys populacyjny. Populacja Japonii zmniejsza się – obecnie wynosi niecałe 125 mln – i bardzo szybko starzeje. W styczniu premier Fumio Kishida stwierdził, że jego kraj jest na skraju niezdolności do funkcjonowania jako społeczeństwo z powodu spadającego wskaźnika urodzeń.
Hikikomori – Co to?
Hikikomori to zjawisko społeczne i psychologiczne, które odnosi się do osób, głównie w Japonii, które dobrowolnie izolują się od społeczeństwa na długie okresy czasu, często trwające miesiące, a nawet lata. Osoby określane jako hikikomori spędzają większość swojego czasu w domach, często ograniczając kontakt z rodziną do minimum i unikając wszelkich form życia społecznego, w tym pracy, szkoły czy interakcji towarzyskich.
Hikikomori to nie jest oficjalna jednostka chorobowa, ale raczej zespół objawów związanych z problemami emocjonalnymi, lękami społecznymi oraz presją społeczną. Często zjawisko to dotyka młodych mężczyzn, choć nie tylko, i może być wynikiem stresu związanego z oczekiwaniami rodziny i społeczeństwa dotyczącymi sukcesu w nauce, karierze zawodowej lub relacjach międzyludzkich.
Główne cechy hikikomori to obejmują:
- dobrowolną izolację – hikikomori świadomie wycofują się z życia społecznego i pozostają w izolacji (w swoim domu/pokoju) przez dłuższy czas,
- unikanie aktywności społecznych – hikikomori nie pracują, nie uczęszczają do szkoły, ani nie podejmują żadnych innych aktywności wymagający interakcji z innymi ludźmi,
- brak poważnych zaburzeń psychicznych – choć może się to wydawać niemożliwe, hikikomori często nie spełniają kryteriów poważnych chorób psychicznych, takich jak schizofrenia, choć mogą cierpieć na lęki społeczne lub depresję.
O zjawisku hikikomori mówimy wówczas, gdy izolacja trwa przez długi okres czasu. Za umowną granicę przyjmuje się okres sześciu miesięcy, choć w niektórych przypadkach izolacja może trwać nawet latami.
Hikikomori – objawy
Hikikomori charakteryzuje się szeregiem objawów, które wskazują na głęboką izolację społeczną oraz unikanie kontaktu z otoczeniem. Osoby dotknięte tym zjawiskiem często wycofują się z życia społecznego na długi czas, co prowadzi do szeregu zmian zarówno w ich zachowaniu, jak i stanie psychicznym. Najważniejsze objawy związane z hikikomori obejmują wspomniane wcześniej – długotrwałą izolację społeczną, unikanie aktywności zawodowej i edukacyjnej, odcięcie od świata zewnętrznego, a ponadto:
- Zachowania obsesyjno-kompulsyjne związane z izolacją
Osoby z hikikomori mogą rozwijać zachowania obsesyjno-kompulsyjne, takie jak nadmierne korzystanie z internetu, gier komputerowych, oglądania telewizji czy czytania komiksów. Te czynności stają się głównym sposobem spędzania czasu i pomagają uciec od realnych problemów. - Lęki społeczne i niskie poczucie własnej wartości
Hikikomori często towarzyszy głęboki lęk przed oceną społeczną lub porażką. Z tego powodu osoby te unikają sytuacji, które mogą wiązać się z presją lub wymaganiami społecznymi. Często odczuwają wstyd związany z niepowodzeniami w życiu osobistym, zawodowym lub edukacyjnym, co prowadzi do dalszego wycofania. - Problemy ze snem
Osoby z hikikomori często mają rozregulowany rytm dobowy, np. śpią w ciągu dnia, a aktywne są w nocy. Jest to związane z chęcią unikania kontaktu z innymi ludźmi, gdyż nocne godziny dają im większe poczucie bezpieczeństwa i prywatności. - Apatię i brak motywacji
Hikikomori często odczuwają brak energii, motywacji do działania i apatię. Nie podejmują żadnych działań, aby poprawić swoją sytuację, co może prowadzić do chronicznego zaniedbania zdrowia fizycznego i psychicznego. - Depresję i problemy emocjonalne
Choć hikikomori nie zawsze są zdiagnozowani jako osoby cierpiące na depresję, to wiele z nich wykazuje objawy depresyjne, takie jak smutek, beznadzieja, niska samoocena i brak radości z życia. W niektórych przypadkach występują także myśli samobójcze. - Długotrwałe zaniedbywanie higieny osobistej
Izolacja często prowadzi do zaniedbania podstawowych codziennych czynności, takich jak dbanie o higienę osobistą, regularne posiłki czy dbanie o porządek w otoczeniu.
Hikikomori – Japońska nazwa dla ogólnoświatowego problemu
Osoby będące hikikomori wybierają często życie w zamknięciu w swoim domu lub pokoju przez długi okres czasu, unikając kontaktu z innymi ludźmi i rzadko wychodząc na zewnątrz. Termin hikikomori pochodzi z Japonii, ale zjawisko izolacji społecznej jest obecne w wielu innych krajach. Niektórzy hikikomori mogą cierpieć na problemy psychiczne, takie jak depresja, lęk społeczny czy agorafobia, co utrudnia im wychodzenie z domu i nawiązywanie kontaktów społecznych. Inni mogą reagować na stresujące sytuacje w życiu, takie jak trudności szkolne czy problemy w pracy, poprzez wycofanie się społeczne. Zjawisko budzi zaniepokojenie w społeczeństwach, ponieważ może prowadzić do izolacji i braku wsparcia społecznego, co z kolei może pogłębiać problemy zdrowotne i społeczne tych osób. W Japonii i innych krajach podejmuje się różne działania mające na celu pomoc osobom dotkniętym tym zjawiskiem, na przykład przez organizowanie terapii, wsparcia psychologicznego czy pomocy w reintegracji społecznej.
Problem pojawia się także w Polsce. Pierwszy przypadek został zdiagnozowany w 2001 r., przez psychiatrę z Katowic Marka Krzystanka, i opisany w książce „Kryzysy, katastrofy, kataklizmy w perspektywie psychologicznej”, w rozdziale poświęconym chorobom nękającym współczesną cywilizację. Tytuł „Hikikomori. Cień miasta” mówi sam za siebie. Więcej słyszy się o problemie za sprawą nakręconego w Polsce filmu „Sala samobójców”.
Źródło: Japan Times; uzależnieniabehawiorane.pl
*Powyższa porada jest sugestią i nie zastępuje wizyty u specjalisty. W przypadku problemów ze zdrowiem należy skonsultować się z lekarzem.